هوای سمی،تحفه تلخ خشکی تالاب گاوخونی
خشکی صد درصدی تالاب گاوخونی نه‌تنها زیست بوم آن را از بین برده است، بلکه بستری را فراهم کرده تا باد هر بار با برخاستن از این خاک خشک، بار آلوده‌ای از ذرات معلق را به سمت مراکز جمعیتی بفرستد؛ ذراتی که دیگر تنها گرد و خاک معمولی نیستند.
به گزارش طالخونچه نیوز به نقل از ایرنا، گستره خشک تالاب گاوخونی به گفته کارشناسان و پژوهشگران به کانونی خطرناک از خیزش گرد و غبارهای سمی تبدیل شده؛ وضعیتی که بنا بر نتایج پژوهش‌ها، با افزایش ۶۰ درصدی شاخص بار آلودگی یا همان درجه سَمیت و ریزتر شدن ذرات گرد و غبار همراه است و تداوم این شرایط می‌تواند پیامدهای سنگینی برای سلامت شهروندان و پایداری محیطی در اصفهان و دیگر استان‌های مرکزی به‌دنبال داشته باشد.
تحلیل داده‌های پژوهشی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که ترکیب گرد و غبارهای تالاب گاوخونی به مراتب خطرناک‌تر از گذشته شده است. نتایج آخرین پایش‌های رسمی از افزایش قابل توجه میزان فلزات سنگینی همچون کادمیوم، سرب و روی در ذرات گرد و غبار این تالاب خشکیده حکایت دارد.
به‌طور خاص، شاخص بار آلودگی (PLI) که معیاری برای سنجش درجه سمیت ذرات محسوب می‌شود، نسبت به دوره‌های قبلی پژوهش‌های صورت گرفته در تالاب گاوخونی حدود ۶۰ درصد افزایش داشته است.
با این تفاصیل در حالی که پدیده گرد و غبار در اصفهان به یک رویداد هفتگی تبدیل شده است، پیامدهای زیست محیطی خشکی گاوخونی و سمیت گرد و غبار آن در آینده نه چندان دور بیشتر از پیش دامن‌گیر شهرها و روستاهای اطراف تالاب گاوخونی، اصفهان و حتی استان‌های همجوار خواهد بود.
همه این‌ها در حالی است که هنوز سازوکار مشخصی برای تأمین سهم زیست محیطی تالاب گاوخونی اتخاذ نشده است.
طرح‌هایی چون انتقال آب از دریای عمان که برای تامین آب صنایع برنامه‌ریزی شده‌اند تا به این ترتیب جایگزین آب برداشتی از زاینده رود شوند، در گام‌های نخستین قرار دارند و هنوز دورنمای مشخصی برای اثربخشی چنین طرح‌هایی به حال نزار تالاب گاوخونی وجود ندارد.
سم از دلِ گاوخونی
در این پیوند رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی نیز با اشاره به افزایش شاخص بار آلودگی (PLI) در گرد و غبار تالاب گاوخونی، نسبت به تهدیدهای زیست‌محیطی و سلامت عمومی ناشی از این وضعیت هشدار داد.
احمد جلالیان گفت: بر اساس آخرین پایش‌ها، شاخص PLI که معیاری برای سنجش سمیت گرد و غبار محسوب می‌شود، از عدد ۲.۵ به عدد ۴ رسیده است.
وی افزود: بررسی‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد غلظت فلزات سنگینی مانند کادمیوم در گرد و غبار این منطقه سه برابر شده و میزان عناصر سرب و روی نیز افزایش قابل توجهی یافته است.
رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با گرد و غبار با بیان اینکه نرخ فرونشست گرد و غبار نیز پنج برابر شده است، اظهار داشت: مطابق با آخرین پژوهش‌ها، این نرخ از ۴۶ تن در کیلومترمربع در سال به ۲۲۴ تن رسیده که حاکی از روند نگران‌کننده‌ای است.
جلالیان با اشاره به افزایش درصد ذرات ریز و رُس‌دار در ساختار گرد و غبار گاوخونی، تصریح کرد: این ترکیبات خطرهای جدی برای سلامت زیست محیطی و عمومی مردم منطقه به همراه دارد.
این پژوهشگر هشدار داد در صورت تامین نشدن حقابه زیست محیطی تالاب گاوخونی، چشمه‌های فعال تولید ریزگردهای سمی در شرق اصفهان و مصب تالاب افزایش خواهد یافت و استان‌های مجاور و حتی تهران را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
گاوخونی در سایه بی آبی
همچنین معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفت: خشکی کامل تالاب گاوخونی علاوه بر تبعات بسیار منفی اکوسیستمی، یکی از کانون‌های مهم خیزش گرد و غبار در استان را فعال می‌کند و این پدیده نه تنها از محدوده تالاب بلکه تپه‌های ماسه‌ای پیرامون آن تشدید شده و بر شدت و وسعت گرد و غبار در استان اصفهان تاثیر می‌گذارد.
حسین اکبری با بیان اینکه حداقل‌های جریان حقابه به تالاب گاوخونی نرسیده است، گفت: متاسفانه با وجود پیگیری‌های فراوان از زمستان ۱۴۰۲ تاکنون، رهاسازی موثری برای تالاب گاوخونی صورت نگرفته و هم‌اکنون این تالاب به‌طور ۱۰۰ درصد خشک است.
وی تصریح کرد: پس از حدود یک دهه، در آذرماه ۱۴۰۲ حدود ۱۰ میلیون مترمکعب آب به تالاب وارد شد، اما در سال آبی جاری، با وجود خشکسالی شدید در سطح حوضه آبریز، هیچ رهاسازی برای گاوخونی انجام نشده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان نیز با اشاره به شرایط نگران کننده تالاب گاوخونی اظهار داشت: در حال حاضر با توجه به طرح‌های انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس و همچنین استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌ها، برنامه‌ای را پیگیری می‌کنیم که همزمان ۲ هدف را دنبال می‌کند؛ تغذیه آبخوان‌ها و جریان زاینده رود و در ادامه تامین بخشی از نیاز آبی تالاب گاوخونی.
داریوش گل‌علیزاده افزود: وقتی آب از دریای جنوب به اصفهان منتقل می‌شود، طبیعتاً باید میزان برداشت آب از رودخانه به حداقل برسد تا بتوان بخشی از آن را به تالاب گاوخونی رساند.
وی تالاب گاوخونی را یکی از منابع ارزشمند زیست محیطی استان دانست و تاکید کرد: اگر مدیریت درستی برای احیای این تالاب صورت نگیرد، این زیست بوم نه تنها خدمات اکوسیستمی خود را از دست خواهد داد بلکه به کانون گرد و غبار تبدیل می‌شود که پیامدهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به همراه دارد.
آخرین بار آذر سال ۱۴۰۲ بود که آب از سد «رودَشتِین» به سمت تالاب بین‌المللی گاوخونی به منظور تامین حقابه زیست محیطی آن جاری و با پیگیری اداره کل حفاظت محیط زیست و مجموعه مدیریت استان اصفهان برای رسیدن آب به تالاب، سد زاینده رود به مدت چند روز باز شد.
تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان یکی از بزرگترین و مهمترین تالاب‌های ایران محسوب می‌شود و حقابه آن در سال و در شرایط معمول بارش‌ها، ۱۷۶ میلیون متر مکعب است.
این تالاب پیش از آغاز خشکسالی‌های اخیر، علاوه بر ایجاد فضای فرحبخش در شرق اصفهان، مأمن پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بود اما به دلیل کمبود منابع آبی و نرسیدن آب زاینده رود به آن در معرض خشکی قرار گرفت.
به گفته کارشناسان، ادامه این روند می‌تواند تالاب بین‌المللی گاوخونی را به کانون تولید گرد و غبار سمی تبدیل کند و تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری خود را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین تامین حقابه آن ضروریست.
